Талапкерге көмек...

Қазақтарда мынадай мақал бар: «көрінген таудың алыстығы жоқ». Айтайын дегеніміз амандық болса, азғантай уақыттан кейін биылғы жылғы 11 сынып оқушылары көктемгі балапандарша жан-жаққа тарап, өмір деген үлкен жолға түсіп кете барады. Әрине, әр адам өз тағдырының архитекторы екені екі бастан белгілі жағдай. Мектеп түлектерінің мыңдаған әскері ересек өмірге алғашқы қадамдарын жасайтын кезде келіп қалды деген сөз. Енді оларға өз өмірінде қандай жолды таңдайтыны, немен шұғылданатыны жайлы шешім қабылдауға тура келеді.
Мамандық таңдағанда, әр жас адам дилемма алдында тұрады: барлықжақсы және жаман жақтарын салыстыра отырып, қандай мамандықты таңдау керек деген сұраққа жауап таба білуі керек. Әр бітіруші - әртіс, суретші, қаржыгер, заңгер, бухгалтер немесе басқа да мамандықтың иесі болу үшін, ол өзін-өзі сезінуі керек, өйткені мұндай сезім жүректен шығуы керек. Әр адам - бала кезден-ақ, өзінің өмірін болашақта немен байланыстырғысы келетінін және нендей затқа жолағысы келмейтінін біле бастайды. Әдетте, бұл проблема (бұл шын мәнінде күрделі мәселе, өйткені мамандық таңдаудағы қателік, тәжірибе көрсеткендей, ауыр өмірлік салдарға әкеледі!) мектепті бітірер алдында лайда болады. Егер ата-ана мен мектеп мүғалімдері уақытында не істеу керектігін дүрыс бағдарлап, жол көрсетсе, әркім өз саласының маманы бола алады.
Бітіруші сынып оқушыларының алдында әрқашан "Кім болу керек?" деген бір маңызды сүрақ тұрады. Қазір бұл мәселе өте маңызды мәнге ие болуда, өйткені жүмысқа орналасу жәрменкесінде - бәсекелестік өте мықты. Нарықтық экономика жағдайында бұл жағдай мектеп оқушылары мен олардың ата-аналарын осы мәселе туралы ойлануға мәжбүр етеді. Оған дүрыс жауап, жоғарыда айтылғандай, адамның болашақ тағдырына әсер ететіндігі. Әсіресе, жақында мектепті бітірген түлектерге адаспастан, әрі дұрыс бағдарда, мамандық әлемінде өз орнын табу өте қиын. Соңында, ол өзі үшін маңызды және қызықты, қоғамға қажет және еңбек нарығының қажеттіліктері мен мүдделеріне сәйкес келетін мамандықты таңдауға мәжбүр болады.
Ұл балаға немесе қыз балага өмірден өз орнын табуга көмвктөсугө жөнө жоғары оқу орындарының профессорлық-оқытушылық құрамы тарапынан көрсетілетін көсіптік бағдар беру жұмыстарының маңызы зор.
Бітіруші сыныптардың оқушыларымен кездесу барысында болашақ талапкерлерге: университетте қандай мамандықтар бар, қалай және қандай шарттармен оқуға түсуге болады, университеттің артықшылығы неде, оқу ақысы бойынша қандай жеңілдіктер мен көмектер бар және т.б. мәселелер айтылады.
Біз өзімізге ұнатын пәнге қаншалықты көп араласатын болсақ, сапалы түрде ұсынылған материалдың арқасында, соғұрлым көп білім аламыз, соғұрлым оқытушының бейнесі тек білім саласында ғана емес, сонымен бірге болашақ тағдырда да, мүмкін мамандық таңдауда да маңызды болады. Өйткені, бұл жастық шақта сәтті немесе сәтсіз қабылданған шешім ғана емес, көбінесе негізгі шешім, ересек өмірге алғашқы жауапты және қызықты қадам болыптабылады.
Кәсіптік бағдарлау - бұл оқушының кәсіби өзін-өзі анықтауға бағытталған белгілі бір шаралар кешені. Кәсіптік бағдар беру міндеттеріне қол жеткізу үшін оқушылармен сабақтан тыс және мектептен тыс жұмыстар енгізіледі.
Бұл жұмыстардың мақсаты:
- болашақ мамандық саласын таңдау барысында оқушыны қолдау;
- мүмкіндіктер мен бейімдік қасиеттерді анықтау;
- қызметтің қандай да бір салаларына бейімділік;
- еңбекке саналы қарым-қатынасты дамыту;
- олардың мүмкіндіктеріне сәйкес қызмет;
- олардың мүдделеріне сәйкес қызмет.
Принциптері:
- саналы таңдау
- мамандығы оныңдамуына мүмкіндікберуі керек
- қоғам қажеттіліктеріне сәйкестік.
Оқушыларды кәсіби қызметінің мазмүнын түсінуге үйрету мен мамандыққа қойылатын талаптарды хоббиімен бірге жеке қасиеттерімен байланыстыруға үйрету жоғарғы оқу орнының қызметкерлерінің міндеті. Кәсіби бағдар берудің сауатты қүрылымы - бұл ертеңгі әлеуметтік мәселелерді шешу.
Қазіргі қоғамда кейбір мамандықтар өткенге кетіп, маңызды болмай қалуда, олардың орнын басқалары басуда. Қоғамдағы әлеуметтік ахуал өзгеруде: мектеп оқушыларымен мақсатты, жүйелі жұмысжүргізу өзекті мәселе болып келеді. Ең алдымен, студенттің болашақ жоғары оқу орнын таңдаудың маңыздылығын сезінуге дайындығын қалыптастыру қажет. Ата-аналар мен мұғалімдер тарапынан бұл мәселеге қызығушылық дер кезінде көрсетілуі керек екені сөзсіз. Алайда, бұл көбіне бітіру сыныптарында ғана болады.
Жоғары, сапалы кәсіптік бағдар бөру жүмысы арқасында университөтіміздің қатары жаңа студенттермен толығады. Болашақ үміткерлерге ақпарат беру және мамандық таңдауға көмектесу түлектер үшін де, университеттің өзі үшін де маңызды рөл атқарады.

Б.А.ЖАНДАРБЕК, «Құқық және экономика» кафедрасының меңгерушісі, з.ғ.к.
А.А.РАЙХАН, «Кұқық және экономика» кафедрасының оқытушысы, ғ.м.